دسته بندی لنزها به عوامل گوناگونی  همچون فاصله کانونی ، اندازه دیافراگم ، ساختار عدسی‌های لنز که باعث ایجاد ویژگی‌های خاص در کارائی لنز میگردد. سیستم ساختاری لنز بر اساس پشتیبانی نوع سنسور دوربین و کیفیت ساختاری بدنه از دیگر ویژگی‌‌های تأثیر گذار در دسته بندی لنزها میباشد.

فاصله کانونی

اولین ویژگی که در دسته بندی هر لنز مورد استفاده قرار میگیرد ، فاصله کانونی آن لنز می باشد. به طور مختصر حد فاصل بین مرکز اُپتیکال لنز و مرکز کانونی سنسور دوربین، زمانی که فوکوس لنز روی فوکوس بی‌نهایت تنظیم شده باشد. به منظور درک بهتر نیاز داریم مرکز آُپتیکال لنز را نیز به خوبی درک کنیم. در شکل زیر مرکز اُپتیکال یا نوری یک لنز، نقطه‌ای در درون لنز می باشد که دو پرتو نور که از منابع مختلف داخل لنز آمده‌اند ، با هم برخورد می کنند. فاصله‌های کانونی کوتاه‌تر تمرکز نور کمتری دارند و در نتیجه زاویه دید عریض‌تری فراهم خواهند کرد. برعکس، فاصله‌های کانونی بلندتر دارای تمرکز نوری بیشتر بوده و در نتیجه زاویه دید بسته‌تری را برای شما فراهم می کنند و در نتیجه سوژه‌های دورتر را با بزرگنمائی بیشتر نشان می دهد. در دوربین‌های DSLRفاصله کانونی لنزهای قابل تعویض بر حسب میلیمتر و بصورت عددی همانند 50mm برای لنزهای پرایم یا همان تک فاصله کانونی و 18-55 mm برای لنزهای زومبر روی لنز و با واحد درج گردیده است. بر اساس فاصله کانونی لنز‌ها به سه گروه فوق عریض ( فیش‌آی ) ، عریض ، نرمال ، تله و سوپرتله تقسیم می شوند.

توجه : لنز زوم لنزی است که دارای فاصله کانونی متغیر است و در تمامی فواصل کانونی لنزهای زوم گوناگونی وجود دارد. بطور معمول بسیاری از کاربران از اصطلاح زوم برای اشاره به لنزهای تله‌فوتو استفاده میکنند و این موضوع درست نیست. لنزی همانند Canon EF 100-400mm f/4.5-5.6L IS USM یک لنز زوم با فاصله کانونی تله می باشد.در واقع اصطلاح زوم اصطلاحی برای توصیف ساختار مکانیکی و عملکردی لنز می باشد.

دیافراگم لنز

دومین گزینه مهم که برای دسته بندی و تعیین هویت یک لنز مورد استفاده قرار می گیرد اندازه دهانه دیافراگم آن لنز میباشد. دریچه دیافراگم متشکل از پره‌هایی میباشد که تعیین کننده میزان نور ورودی به حسگر داخل لنز و پس از آن به سنسور دوربین می باشد. هر چه این عدد کوچک‌تر باشد یعنی دیافراگم بازتر و در نتیجه میزان نور ورودی به داخل لنز افزایش پیدا میکند و در پی آن عمق میدان تصویر نیز کاهش پیدا می کند. اندازه دیافراگم حداکثر هر لنز با قالبی همانند f/1.8 بر روی لنز نوشته میشود. در لنز‌های زوم ساختار دیافراگم به دو صورت می باشد. در برخی از لنزهای زوم اندازه دیافراگم متغیر و با فرمت همانند f/2.8-4 بر روی لنز نوشته می شود و در برخی دیگر از لنزهای زوم که بطور معمول در دسته لنزهای گران قیمت قرار می گیرند در تمامی بازه زوم لنز دارای اندازه دیافراگم ثابت می باشند. نکته دیگر که کمی کم اهمیت‌تر از موارد دیگر است تعداد پره‌های دیافراگم و فرم گرد آن‌ها میباشد که در ایجاد محدوده خارج از فوکوس در عکس نقش بسیار مؤثری را ایفا می کنند.

همانطور که در ابتدا گفته شد به جز فاصله کانونی و دیافراگم کیفیت ساخت لنز و برخی از ویژگی‌های اُپتیکی بخصوص همانند بزرگنمائی بالاتر برای عکاسی ماکرو نیز از ویژگی‌های مورد استفاده برای دسته بندی لنز‌های میباشد.حال به توضیح انواع لنز می پردازیم.

بر اساس فاصله کانونی :

لنزهای نرمال :

لنز نرمال به لنزی گفته می شود که دارای فاصله کانونی بین 50 تا 85 میلیمتر در ساختار 35 میلیمتری میباشد. از نظر ساختار تصویری لنزی که دارای فاصله کانونی نرمال باشد نمائی مشابه با آنچه که چشم انسان میبیند را به تصویر می کشد،منظور اینکه زمانی که شما با استفاده از یک لنز نرمال از چشمی دوربین به یک سوژه نگاه می کنید با برداشتن دوربین از روی چشم خود و نگاه به سوژه از همان فاصله‌ای که با دوربین ایستاده‌اید در اندازه و ساختار سوژه تغییری ایجاد نشود. بطور معمول لنز نرمال برای مصارف عمومی و در تمامی شاخه‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.

لنزهای عریض ( واید ) :

لنز واید به لنزی گفته می شود که دارای فاصله کانونی کمتر از فاصله کانونی نرمال باشد. فواصل کانونی کمتر از 24 میلیمتر به عنوان فوق عریض و فواصل کانونی بین 24 تا کمتر از 50 میلیمتر به عنوان فاصله کانونی عریض شناخته می شوند. از نکات قابل توجه در تصویر برداشت شده با لنز‌های واید اغراق در اندازه سوژه‌های داخل تصویر و همچنین اختلاف سایز اغراق آمیز بین المان‌های داخل تصویر با افزایش فاصله هر المان از جلو لنز بخصوص در قسمت‌های منتهی به بیرون کادر اشاره نمود.

از نظر ساختاری لنزهای واید به دو دسته تخت و فیش‌آی تقسیم می شوند که بطور معمول فواصل کانونی کمتر از 16 میلیمتر دارای ساختار فیش‌آی می باشند و از ویژگی‌های بارز در این دسته از لنز‌های واید تشدید اثر کشیدگی سوژه‌های داخل عکس میباشد که دامنه استفاده این لنز‌ها را محدود میکند و بیشتر در عکاسی از طبیعت ، عکاسی نجومی و عکاسی از سوژهایی که فرم قوسی دارند مورد استفاده قرار می گیرند.

لنزهای تله فوتو :

لنزهای تله فوتو به لنزهائی اطلاق می شود که دارای فاصله کانونی بیش از 85 میلیمتر می باشد و از فاصله کانونی بین 85 تا 135 میلیمتر به عنوان مدیوم تله فوتو و از 135 به بالا به عنوان سوپر تله فوتو شناخته می شوند. زاویه دید لنز‌های تله فوتو در مقایسه با لنزهای واید و نرمال بسته تر بوده و در نتیجه برای سوژه‌هایی که در فاصله دورتر قرار گرفته‌اند بسیار مناسب می باشد. لنز‌های تله‌فوتو بر خلاف لنز‌های واید باعث کشیدگی تصویر و اغراق در اندازه سوژه‌های داخل تصویر نمی شوند و بلعکس بافت کلی تصویر و سوژ‌ه ها را تا حد امکان به آنچه که واقعیت دارد نزدیکتر نشان می دهند.

لنزهای تله فوتو بطور معمول در عکاسی طبیعت بخصوص مستند حیوانات ، عکاسی خبری و ورزشی ، در برخی موارد مستند اجتماعی و در نهایت به خاطر عدم ایجاد تغییر در اندازه‌های سوژه مورد نظر در میان عکاسان پرتره و مدلینگ بسیار محبوب میباشد.

یکی از محبوبترین و پر استفاده‌ترین لنز‌های تله فوتوی دنیای عکاسی لنز 70-200mm با دیافراگم ثابت f/2.8 می باشد که تمامی تولید کنندگان لنز و دوربین یک نسخه از این لنز را در فهرست محصولات خود قرار داده‌اند و تمامی این لنز‌های بطور کلی از نظر کیفیتی با یکدیگر اختلاف چندانی ندارند و بطور معمول در بخش‌های گوناگون با یگدیگر تفاوت دارند.یکی از دلایل محبوبیت این لنز علاوه بر کیفیت بسیار عالی آن کاربرد بسیار وسیع آن‌ها در بسیاری از شاخه‌های عکاسی می باشد.

یکی از لنز‌های تله فوتو که به نام لنز بازتابی شناخته می شود دارای ساختاری اپتیکی  مرکب از آینه و عدسی است.نحوه کارکرد این نوع لنزها مشابه کارکرد تلسکوپ میباشد.

 لنزهای تله بازتابی همراه با کاهش طول لنز و سبک‌تر شدن آن می باشند و این مزیتی برای این نوع لنز ها به شمار می رود. معایبی نیز بر لنز های بازتابی وجود دارد، آن هم عدم فوکوس دقیق و خطای دوگانگی سوژه میباشد.

لنز ماکرو

لنز ماکرو به لنزی اطلاق می شود که توانائی فوکوس بر روی سوژه‌ از فاصله نزدیک ( حداقل 1 سانتیمتر ) را دارد و بزرگنمائی حداقل برابر با 1:2 می باشد. در لنزهای معمولی درجه بزرگنمائی در بهترین حالت 1:4 می باشد. بازه فاصله کانونی مورد استفاده در لنزهای ماکرو از 55 تا 180 میلیمتر می باشد که با توجه به نوع عکاسی که با این لنز انجام می شود و نوع اعوجاجی که در این فواصل کانونی ایجاد می شود بهترین فواصل کانونی می باشند.

لنزهای تیلت شیفت:

لنز های تیلت شیفت (Tilt shift lenses) یا لنزهای با قابلیت تغییر زاویه لنز، به عکاس زمانی که در عمق میدان و پرسپکتیو محدودیت دارد کمک می کنند. در شکل زیر مفهوم تیلت و شیفت را بصورت مجزا میتوانید مشاهده کنید.

لنزهای تیلت شیفت بطور معمول در عکاسی‌‌ معماری و طبیعت کاربرد فراوانی دارد و از این رو بطور معمول فواصل کانونی مورد استفاده برای ساخت این لنزها در دامنه واید قرار می گیرد. یکی از کاربردهای این لنزها در عکاسی شهری می باشد که در عکاسی شهری اثر مینیاتور این لنزها بسیار معروف می باشد.بطور کلی دامنه استفاده این لنز بسیار تخصصی و محدود می باشد.

یکی دیگر از اثرات معروف لنزهای تیلت شیفت که در بالا به آن اشاره شد اثر مینیاتوری می باشد که این اثر باعث می شود تا محیط‌ها و سوژه‌های بسیار عظیم بصورت ماکت در عکس ثبت شوند.

گزینه‌های زیادی برای لنز وجود دارند که هر کدام ویژگی مشخصی را در اختیار شما قرار خواهند داد. بخشی از خلاقیت یک عکاس انتخاب لنز مناسب برای هدفش و مشاهده جهان با چشمانش به شکلی که می‌خواهد است.